استرس بارداری، چالش نادیده گرفته شده
بارداری یکی از زیباترین و در عین حال چالشبرانگیزترین دورههای زندگی یک زن است. با وجود شادیها و هیجانهایی که ورود یک نوزاد به دنیا به همراه دارد، بارداری میتواند همراه با نگرانیها، ترسها و استرسهای مختلفی باشد. از تغییرات فیزیکی بدن گرفته تا دغدغههای مالی، سلامت جنین، درد زایمان و حتی مسئولیتهای آینده، همگی میتوانند سطح استرس بارداری مادر را افزایش دهند.
استرس در دوران بارداری، اگرچه تا حدی طبیعی است، اما در صورت مزمن شدن، میتواند اثرات مخربی بر سلامت مادر و رشد جنین داشته باشد. شناخت علل، علائم و پیامدهای این استرس و همچنین آشنایی با راهکارهای کاهش آن، گامی مهم در جهت تجربه یک بارداری سالم و آرام است.
تعریف علمی استرس چیست؟
استرس بهطور کلی واکنش بدن نسبت به شرایطی است که آن را تهدیدکننده یا فراتر از توان خود برای مقابله میبیند. در واقع، زمانی که مغز احساس میکند فشارهای محیطی یا درونی بیش از حد تحمل فرد است، هورمونهایی مانند کورتیزول و آدرنالین ترشح میشوند که بدن را در حالت آمادهباش قرار میدهند.
در دوران بارداری، این واکنش طبیعی ممکن است شدت یابد؛ زیرا بدن و ذهن در حال تجربه تغییرات عمدهای هستند. شناخت این واکنش به ما کمک میکند بفهمیم چگونه میتوان با آن مقابله کرد.
استرس بارداری چه تاثیری روی سلامت مادر و جنین دارد؟
استرس بارداری و اضطراب از عارضه های شایع دوران بارداری میباشد که ممکن است در اثر نگرانیهای مداوم در مورد سلامت جنین، مراقبت از کودک، تغییرات شیوه زندگی و یا ترس از درد زایمان ایجاد گردد. اضطراب، اختلالات خواب و اختلالات عملکردی نیز در دوران بارداری شایع هستند. استرس و اضطراب بارداری و زایمان در زنان باردار غیرمعمول نیست. کمی اضطراب، ناامیدی و افسردگی خوب است و چیزی نیست که نگران باشیم. اما نگرانی بیش از حد در دوران بارداری مخرب است که در ادامه این مقاله، روش های درمان و مدیریت استرس را بررسی میکنیم.
چرا در بارداری استرس بیشتر میشود؟
بارداری به خودی خود دورهای همراه با تغییرات هورمونی، روانی و اجتماعی است. دلایل مختلفی میتوانند باعث بروز یا تشدید استرس در این دوره شوند:
- نگرانی درباره سلامت جنین
- ترس از درد زایمان یا زایمان زودرس
- نگرانیهای مالی یا شغلی
- تغییر در روابط خانوادگی یا زناشویی
- تجربههای ناخوشایند قبلی مانند سقط یا ناباروری
- عدم آمادگی روانی برای مادر شدن
همه این عوامل در کنار هم، فشار روانی زیادی را به مادر وارد میکنند و ممکن است باعث بروز استرس شدید شوند.
استرس در بارداری نشانه چیست؟
احساس ترس، نگرانی و حتی تحریک پذیری در مادران باردار امری کاملا طبیعی است. در واقع بدن شما در دوران بارداری دچار تغییرات گسترده ای میشود تا بتواند از زندگی دیگری که در وجود شما جریان دارد حمایت کند که در نتیجه این امر منجر به بروز تغییرات خلقی بسیار در شما خواهد شد. بارداری میتواند طیف وسیعی از احساسات از شادی گرفته تا ترس را در مادر ایجاد کند. بنابراین وجود کمی استرس نیز در این میان کاملا طبیعی است. حتی مادرانی که از نظر روحی و جسمی از سطح آمادگی بالاتری برخوردارند نیز هنگام پی بردن به بارداری خود استرس بسیاری را در خود تجربه میکنند.
علائم استرس بارداری
جدی گرفتن علائم استرس بارداری بسیار مهم است چرا که تشخیص تفاوتِ میان نگرانیهای روزانه و معمولی با استرس شدید کار راحتی نیست و عادی جلوه دادن بعضی از این علائم میتواند باعث بروز مشکل در مادر و جنین شود:
- احساس ترس
- وسواس فکری
- تحریک پذیری
- زود از کوره در رفتن
- احساس بیقراری مفرط
- احساس ضعف و خستگی
- از دست دادن علاقههای گذشته
نشانه های استرس مزمن دوران بارداری چیست؟
استرس مزمن میتواند باعث ایجاد بسیاری از علایم فیزیکی، عاطفی، ذهنی و اجتماعی شود که عبارتند از:
- فاصله گرفتن از افراد خانواده و دوستان، کاهش اشتها
- گیجی، کابوس، از دست دادن حافظه، تغییرات در الگوی خواب و دشواری تمرکز
- ناراحتی، احساس گناه، اضطراب، عصبانیت، ترس، انکار، نگرانی، تنهایی، یا خستگی
- درد قفسه سینه، مشکلات تنفسی، مشکلات بینایی، سردرد، ضربان قلب سریع، سرگیجه، خستگی، درد عضلانی، مشکلات شکمی و افزایش تعریق.
چگونه استرس بر بارداری تاثیر میگذارد؟
اگر استرس به درستی کنترل نشود، میتواند منجر به عواقب خطرناکی شود. این بیماری میتواند بر سلامت مادر، کودک و در برخی موارد بر روی هر دو تاثیر بگذارد. اگر استرس طولانی مدت و شدید به موقع درمان نشود، منجر به مشکلات زیر خواهد شد:
برخی افراد تلاش میکنند استرس خود را با سیگار کشیدن و مصرف مواد مخدر مدیریت کنند که میتواند منجر به بیماری در مادر و کودک شود.
چه کسی در معرض خطر است؟
همه مادران در دوران بارداری خود در معرض استرس قرار دارند. در واقع 50 درصد از مادران گزارش کرده اند که سطح استرس و افسردگی آنها در دوران بارداری و پس از آن افزایش یافته است. تشخیص اینکه دقیقا چه چیزی میتواند شما را در گروه پرخطر استرس بارداری قرار دهد دشوار است ولی با این حال عوامل زیر میتوانند در افزایش استرس شما در این دوران نقش داشته باشند.
- استرس
- سقط قبلی
- درآمد اندک
- سابقه افسردگی
- دیرباردار شدن
- تنها زندگی کردن
- سوء استفاده جنسی
- مصرف مواد مخدر
- بارداری در سنین پایین
- ابتلا به عوارض بارداری
- سابقه خانوادگی اضطراب
- عدم برخورداری از حمایت کافی
- تشخیص قبلی یک مشکل مربوط به اضطراب
استرس مادر چه عواقبی برای جنین دارد ؟
دانشمندان به تازگی متوجه شده اند که استرس شدید مادر در دوران بارداری، سبب ابتلای نوزاد به بیماری شیزوفرنی در آینده خواهد شد. در این پژوهش احتمال ابتلا به شیزوفرنی و اختلالات مشابه در نوزاد زنانی که یکی از عزیزان خود را در ۳ماهه اول بارداری از دست دادهاند؛ چیزی در حدود ۶۷ درصد بیشتر میباشد. لازم است بدانید این ارتباط ( یعنی ارتباط بین داغداری و احتمال شیزوفرنی ) در کسانی که سابقه بیماری روانی نداشتند، مشاهده شد.
تأثیر استرس شدید مادر بر جنین
جنین در دوران بارداری کاملاً تحت تأثیر محیط درونی رحم قرار دارد. هورمونهایی که در پاسخ به استرس در بدن مادر ترشح میشوند، از طریق جفت به جنین نیز منتقل شده و میتوانند اثرات مهمی بر سلامت او بگذارند.
برخی از پیامدهای استرس شدید مادر برای جنین شامل:
- تولد نوزاد با وزن پایین
- زایمان زودرس
- افزایش احتمال بیشفعالی (ADHD)
- احتمال ابتلا به اختلالات اضطرابی یا افسردگی در آینده
- تأخیر در رشد مغزی
- احتمال ابتلا به شیزوفرنی (طبق برخی مطالعات)
تحقیقات نشان دادهاند مادرانی که در سهماهه اول بارداری یکی از عزیزان خود را از دست میدهند، فرزندانشان بیشتر در معرض ابتلا به بیماریهای روانی قرار میگیرند.
استرس بارداری و سقط جنین
طبق یک مطالعه علمی ، هنگامی که فردی تحت استرس شدید است ، مغز چندین هورمون از جمله هورمونی به نام CRH هورمون آزاد کننده کورتیکوتروفین ترشح میکند. CRH همچنین ممکن است در حین زایمان برای ایجاد انقباضات رحمی تولید شود. اما در هنگام استرس مزمن ، هورمون CRH ممکن است به سلولهای ماست سل موجود در رحم حمله کرده و باعث انتشار مواد شیمیایی در آنها شود که باعث سقط جنین میشود. این مطالعه در مقایسه با زنانی که یک بار سقط جنین را تجربه کرده بودند ، سطح بالاتری از CRH را در زنانی که چندین سقط جنین داشته اند ، نشان داد. این مطالعه همچنین نشان داد که هورمون CRH به طور موضعی در رحم یک زن تولید میشود و نه در جریان خون او. اما با وجود چنین مطالعاتی ، این تصور که استرس میتواند باعث سقط شود را نمیتوان با قاطعیت بیان کرد.
15 روش کاهش استرس بارداری
همانطور که در بالا نیز اشاره کردیم استرس در بارداری تا جایی که زندگی مادر را مختل نکند و باعث بروز عوارض مختلف در او نشود امری طبیعی است. اکنون سعی داریم به راهکارهایی بپردازیم که به کاهش استرس در بارداری کمک میکند:
1.لذت بردن از لحظات زندگی
سعی کنید از دوران بارداریتان نهایت لذت را ببرید، با دوستان خود وقت بگذرانید با همسرتان به گردش بروید و سعی کنید برای خود شادیهای کوچک خلق کنید و این دوران را با شادی و حس مثبت پشت سر بگذارید و خود را از قید اضطرابها و نگرانیهای بیمورد رها کنید. این کارها به شما کمک میکند تا با روحیه بهتری دوران بارداری خود را پشت سر بگذارید.
2. از نوشتن افکار برای کاهش استرس بارداری استفاده کنید
گاهی برداشتن یک قلم و کاغذ و یادداشت کردن افکاری که در سر دارید میتواند تاثیر بهسزایی در روحیهتان داشته باشد چرا که با بیرون ریختن این افکار، نگرانیها و استرسهایتان از بین میرود و افکار مزاحم از شما دور میشود.
3. ورزش در دوران بارداری
ورزش بارداری از بهترین راه های کاهش استرس در بارداری است. داشتن تحرک در این دوران باعث آزاد شدن هورمونی به نام اندورفین در بدن میشود. اندورفین جزء هورمونهای نشاطآور است که باعث ایجاد آرامش در بدن میشود. ورزش کردن همچنین از بروز تنشهای عصبی در بدن جلوگیری میکند. از ورزشهایی که در دوران بارداری میتوانند بسیار مفید باشند میتوان به یوگا، پیادهروی و ورزشهای در آب مانند ایروبیک در آب اشاره کرد. این ورزشها خطری برای مادرهای باردار ندارند و جزء ورزشهای سبک به شمار میآیند.
4.ماساژ درمانی برای کاهش استرس بارداری
ماساژ درمانی یکی از بهترین روشها برای کمک به تسکین دردهای کمر و برطرف شدن تورم در بدن است. برای انجام ماساژ درمانی در دوران بارداری حتما به مراکزی که ماساژ بارداری انجام میدهند مراجعه کنید و دقت داشته باشید که در انجام ماساژ درمانی از اسانسها استفاده نکنید.
5.تغذیه سالم دوران بارداری
از راه های دیگر کاهش استرس در بارداری استفاده از مواد غذایی سالم است. سعی کنید رژیم غذایی سالمی را برای خود انتخاب کنید و به صورت متعادل از انواع گروههای غذایی استفاده کنید. در برنامه غذاییتان از مواد غذایی سرشار از مواد معدنی، ویتامینها و امگا سه استفاده کنید. این مواد غذایی میتوانند شامل لبنیات، گوشت، ماهی، میوهها و غلات باشد.
6.آماده سازی شرایط زندگی برای ورود نوزاد
سعی کنید برای تولد عضو جدید خانوادهتان کاملا آماده باشید. برنامهریزیهای لازم را انجام دهید، مقدمات رفتن به بیمارستان را فراهم کنید. به محل کارتان اطلاع دهید که چه زمانی به مرخصی زایمان احتیاج دارید. از ماه 7ام لوازم ضروری را برای رفتن به بیمارستان آماده کنید. اتاق کودکتان را مهیای ورود او کنید و لوازمی که برایش خریداری کردهاید را در دسترس قرار دهید. انجام و آمادهسازی این کارها به شما در کنترل استرس ناشی از بارداریتان کمک خواهد کرد.
7.صحبت با دیگران در مورد نگرانی هایتان
اگر نگرانیهایتان در خصوص کودک و سلامت اوست با پزشک خود در این مورد حرف بزنید تا در صورتی لزوم تستهای لازم را انجام دهید تا خیالتان از بابت سلامتی کودک راحت شود. سعی کنید نگرانیهایتای را با خانوادهتان در میان بگذارید چرا که تجارب آنها به شما دلگرمی میبخشد.
8. بدست آوردن آمادگی برای زایمان
دلشوره داشتن در بارداری و گاها ترسیدن از درد زایمان حسی طبیعی است و اغلب خانمها در این دوران با آن روبهرو میشوند اما یکی از راههایی که باعث کاهش دلشوره در بارداری میشود این است که برای زایمان آمادگی پیدا کنید. این آمادگی را میتوانید از طریق شرکت در کلاسهای آموزشی و مشورت با روانشناس پیدا کنید. از دیگر کارهایی که هم به کاهش دلشوره و استرستان کمک میکند و هم شما را برای زایمان آماده میکند، رفتن به بیمارستانی است که قصد دارید در آنجا زایمان کنید.
9. استراحت کردن برای کاهش استرس بارداری
بدن شما در دوران بارداری به استراحت بیشتری نیاز دارد چرا که برای رشد کودکتان مدام در حال فعالیت است. بنابراین نیاز به استراحت بیشتری نیز دارد پس از اینکه در زمان بارداری زمان بیشتری را به استراحت میپردازید احساس گناه نداشته باشید. کودک شما از هفتهی بیستوسوم بارداری متوجه صدای شما میشود پس سعی کنید زمان بیشتری را با او بگذرانید و با او صحبت کنید چرا که این کار باعث میشود پس از تولد ارتباط عمیقتری با او برقرار کنید. اگر فرزند دیگری دارید از خانوادهتان بخواهید تا در زمان استراحت شما مراقب او باشند.
10. به آینده فکر نکنید و دچار فکر و خیال نشوید
مادر بودن مهارت و یا تخصصی نیست که از کسی بیاموزید بلکه با قرار گرفتن در مسیر آن میتوانید درست و غلط را از هم تشخیص دهید پس به جای نگرانی و فکر و خیال کردن در مورد آینده از دوران بارداریتان لذت ببرید. معاشرت با افرادی که به تازگی بچهدار شدهاند به شما کمک میکند دید واقعبینانهتری نسبت به آینده داشته باشید و در مورد مسائل مالی و شغلی تصمیمهای درستتری بگیرید.
11. به موسیقی گوش بدهید
شاید باورتان نشود اما با گوش کردن به موسیقی آرامشبخش میتوانید سطح کورتیزول خونتان را پایین بیاورید. کورتیزول همان طور که در بالا هم به آن اشاره کردیم هورمونی است که در پاسخ به استرس ترشح میشود. گوش دادن به موسیقی آرام بخش را میتوان از راه هایی دانست که برای کاهش استرس در بارداری بسیار مفید واقع میشوند.
12. تنفس عمیق برای کاهش استرس بارداری
اگر حس میکنید که اضطراب به سراغتان آمده است سعی کنید برای چند لحظه هم که شده ذهنتان را خالی کنید. نفسهای عمیق بکشید و ذهنتان را از افکار منفی خالی کنید. اگر اضطرابتان کاهش پیدا نکرد مدیتیشن کنید، با دوستانتان صحبت کنید و یا قدم بزنید.
13. مواد دارای کافئین مصرف نکنید
از آنجایی که نوشیدنیهای کافئیندار مانند قهوه باعث بالا رفتن ضربان قلب میشود و به همراه خود بیخوابی را نیز در پی دارد سعی کنید در دوران بارداری از مصرف آنها پرهیز کنید به خصوص اگر قبل از دوران بارداری نیز ضربان قلب بالا و استرس زیادی داشتهاید. حذف کافئین از راه هایی است که در کاهش استرس بارداری اهمیت به سزایی دارد.
14. کاهش استرس بارداری با پیاده روی
خانمهای باردار اغلب با مشکلاتی چون کمردرد، دیابت بارداری، نفخ و یبوست در دوران بارداری مواجه میشوند. پیادهروی روزانه میتواند در متعادلسازی قند خون، خواب راحتتر، تسکین دردهای مربوط به کمر و رفع یبوست و نفخ بسیار مفید باشد. و همچنین از اضافه وزن نیز جلوگیری میکند.
15. کاهش مدت زمان استفاده از موبایل
معمولا افراد در زمان بیخوابی به گوشی موبایل رو میآورند غافل ازآنکه گوشی موبایل خود به دلیل داشتن نور آبی باعث تشدید بیخوابی میشود. مورد دیگری که در استفاده از موبایل در بین زنان باردار اهمیت دارد این است که بعضی از تحقیقات نشان دادهاند که قرار داشتن در معرض اشعههای وسایل الکترونیکی میتواند باعث زایمان زودرس و همچنین سقط جنین شود.
نتیجه بزرگ استرس بارداری
طبق این بررسی، استرس مادر احتمال ابتلا به یک سری مشکلات را افزایش میدهد. مثلا احتمال ابتلای کودک به بیش فعالی و کمتوجهی را دو برابر میکند. بنابراین لازم است استرس مادران در دوران بارداری، سنجیده شود و در صورت نیاز مداخله برای کاهش آن انجام شود. در واقع با کاهش استرس مادر در بارداری میتوان غیر مستقیم بر پیامد حاملگی و بهبود تکامل نوزادان تاثیر گذاشت. البته همین حرفها و نتایج تحقیقات هم نباید نگرانی شما خانم باردار را فراهم آورد وگرنه نقض غرض شدهاست.
ما درباره مقادیر بسیار زیاد استرس صحبت میکنیم و گرنه کمی استرس بخشی طبیعی از زندگی روزانه است که بدن به خوبی از عهدهاش برمیآید. این هشداری است برای شما که خود را در معرض استرس شدید قرار ندهید و همین طور برای اطرافیان تا در دوران بارداری کاری نکنند که میزان استرس شما از حد مجاز فراتر رود. متخصصان برای کم کردن این استرسها راههایی را پیشنهاد میکنند که کلاسهای پیش از زایمان یکی از آنهاست. در این کلاسها آنچه زنان لازم است درباره بارداری، زایمان و سلامت کودک بدانند و روشهای آرامش یافتن به آنها آموزش داده میشود.
عوامل خطرزا و گروههای پرریسک
همه مادران در معرض استرس بارداری هستند، اما برخی عوامل احتمال استرس شدید را افزایش میدهند:
- بارداری در نوجوانی یا سنین بالا
- سابقه سقط جنین
- سابقه اضطراب یا افسردگی
- بارداری ناخواسته
- مشکلات اقتصادی
- عدم حمایت همسر یا خانواده
- مصرف مواد مخدر یا دخانیات
- سابقه آزار جنسی یا خشونت
شناسایی این عوامل در مراحل اولیه بارداری کمک میکند تا مراقبتهای ویژهتری برای این گروهها در نظر گرفته شود.
از بین بردن ریشههای استرس بارداری؛ پیشگیری به جای درمان
- تغذیه سالم، خواب کافی، پرهیز از انزوا
- تغییر زاویه دید نسبت به مشکلات
- درخواست کمک از خانواده و دوستان
- مشاوره تخصصی روانی در صورت نیاز
مدیریت پیشگیرانه استرس، بهترین رویکرد برای حفظ سلامت روان مادر و جنین است.
نتیجهگیری + خلاصه نهایی استرس بارداری
استرس دوران بارداری اگرچه پدیدهای طبیعی است، اما در صورت مزمن شدن، میتواند سلامت جسمی و روانی مادر و جنین را به خطر بیندازد. شناخت علائم، دلایل و پیامدهای استرس بارداری و استفاده از راهکارهای کاربردی برای کاهش آن، به تجربه بارداریای آرامتر و مطمئنتر کمک میکند.
مراقبت از سلامت روانی، به اندازه سلامت جسمی در دوران بارداری اهمیت دارد. اگر احساس میکنید از پس کنترل استرس خود برنمیآیید، حتما با پزشک یا روانشناس مشورت کنید. یادتان باشد سلامت شما، اولین و مهمترین هدیهای است که میتوانید به کودک خود بدهید.
. در صورتی که توان مقابله و یا کاهش استرس بارداری را ندارید، لازم است با پزشک خود مشورت کنید. گاه مصرف دارو و یا بهرهمندی از روشهای رفتار درمانی و روان درمانی ضروری است.
یک نظر